مدیریت هنر انجام کارها بوسیله دیگران. مدیریت برقراری یکسری ارتباطات پویا و هماهنگ

مدیریت یعنی بوجود آوردن و حفظ کردن محیطی است که در آن افراد بتوانند در جهت برآوردن هدف‌های معینی بطور مؤثر و کارآمد فعالیت کنند. 

مدیریت یعنی" اداره منابع به نحوی بهره ور"

اما مدیریت از نظر قرآن: هنر کشف استعدادها، تجهیز، تحریک و تنظیم و هدایت نیروها به سمت اهدف الهی

ضرورت و اهمیت مدیریت در خانواده

مدیریت و رهبری یک ضرورت اجتماعی است مجموعه‌های انسانی بدون مدیریت، سامان نمی‌گیرد و بی‌نظمی و هرج و مرج شیرازه آن را فرو می‌پاشد. خانواده هم که سلول اولیه پیکره اجتماع است، بدون مدیریت اصولی و صحیح سامان نخواهد یافت. ضرورت و اهمیت این مسئله آنچنان آشکار است که رسول خدا (ص) در هر اجتماع دو سه نفری بر مدیریت یک نفر تأکید می‌ورزید و می‌فرمود: اذا کنتم ثلاثة فی سَفَرٍ فَاَمروا اَحَدَکم( هرگاه سه نفری مسافرت کنید یکی را مدیر قرار دهید)

مدیریت خانواده با همه محدودیت و کوچکی، ابعاد گوناگونی دارد، همانند ابعاد بسیار مهم اخلاقی، تربیتی، فرهنگی، اقتصادی، حقوقی و بهداشتی

شوهرداری، خانه داری و مادری سه وظیفه اصلی زن در خانواده است. اگرچه اسلام مدیریت خانواده را بر مرد واگذار کرده است، ولی نباید نقش مدیریتی زن را در ایفای وظایف یاد شده نادیده گرفت آنچه یک زن نمونه را در ایفای وظایف خود در خانه و خانواده موفق می‌کند، به کارگیری اصول و شیوه‌های مدیریت اسلامی در شوهرداری، خانه داری و تربیت فرزند است. از این رو موفقیت مرد در مدیریت خانواده نیز تا حد زیادی به معاونت و همکاری زن وابسته است. بنابراین می‌توان گفت که هرکدام از مرد و زن در حوزه خانواده بهره‌ای از مدیریت دارند. از این رو نقش زن در مدیریت خانه و خانواده اگر بیشتر از مرد نباشد کم تر نیست. 

رسول اکرم (ص) می‌فرمایند: «الرجل راع علی اهل بیته و هو مسئولُ عنهم و المراةُ راعیه علی بیت بعلها و ولده و هی مسئوله عنهم» مرد سرپرست و نگهبان اعضای خانواده خویش و در برابر آنان مسئول است و زن سرپرست و نگهبان خانه، شوهر و فرزندان است درباره آنها بازخواست می‌شود. 

زن از این که در موقعیت شوهرش سختی‌های زندگی مشترک را تحمل می‌کند به شوهرش مشورت فکری می‌دهد ، از او دلجویی می‌کند، سختی‌های زندگی را با درایت خود برایش آسان و ناچیز جلوه می‌دهد، از جهات روحی تقویتش می‌کند تا بتواند با سختی‌های زندگی مبارزه کند و با نشاط و دلگرمی و با توکل به خداوند به زندگی مشترک خود ادامه دهند. 

اگرچه زن از نظر شرعی و قانونی وظیفه‌ای در این باره ندارد چنان که موظف به امور خانه داری هم نیست ولی زنان مسلمان این مسئله را وظیفه اخلاقی خود می‌دانند برای این که زن در انجام بهتر این وظیفه توفیق بیشتری بیابد باید مشارکت مرد را بطلبد تا نسلی صالح تربیت کند و به جامعه تحویل دهد. 

یکی دیگر از مدیریت زن در خانواده به پنج عوامل وابسته است: 1- قناعت 2- کمک به شوهر 3- راز نگهداری 4- پشتیبانی از همسر 5- سپاسگزاری

یک زن چه مادر باشد چه همسر و حتی خواهر یا دختر همواره در رأس مدیریت عاطفی و برقراری توازن روحی در خانواده قرار دارد و با هنرنمایی‌های خود می‌کوشد تا آرامش را در محیط خانه حفظ کند. مسئولیت اصلی برقراری تعامل روحی به سایر اعضای خانواده نیز اغلب اوقات با زنان خانواده است. 

در این مدیریت در بعضی زنان مدیریت ضعیف، بعضی مدیریت مشارکتی یا تیمی و بعضی مدیریت جاهلانه قرار می‌گیرد. 

1- مدیریت ضعیف: در این شیوه مدیر خانواده با اعضای خانواده به اهدافشان توجه چندانی ندارد و لذا کمترین دخالتی در بهبود وضع اهداف و یا کارهای افراد خانواده ندارد این نوع مدیریت نه برای خود و نه برای خانواده مفید و سودمند نخواهد بود. 

2- مدیریت مشارکت جویانه و یا تیمی: در این مدیریت مدیر تلاش می‌کند تا بتواند توجه مساوی به اعضای خانواده و اهداف و عملکرد آنان داشته باشد این گونه مدیران با توجه به تلاش شان می‌توانند تا حدود زیادی در کارشان موفق باشند بهترین مدیر اثربخش کسی است که اعضای زیردست خود را به طور شدید مورد توجه قرار دهد و به نظرات و اندیشه‌های ایشان احترام بگذارد و نیازهایشان را دریابد و با یکدیگر ارتباط صمیمی برقرار نمایند. 

3- مدیریت جاهلانه: زنان مدیر کمترین توجه را به نتیجه تلاش و زحمات اعضای خانواده دارند ولی همه توجه ایشان به اعضای خانواده است این گونه مدیران سعی می‌کنند محیط خانه طوری باشد که اعضای خانواده به طور کامل احساس آرامش کند که اعضای خانواده به طور کامل یعنی مادر و نه رئیس خانوده یعنی پدر هیچ گونه بازخواست از تلاش اعضای خانواده نمی‌کند. 

مدیریت زنان خانه دار در شاد کردن محیط خانواده 

1- باید ظاهر خود را شاد و چهره خویش را بشاش نگاه دارد در احادیث آمده است، حزن انسان مؤمن در دل اوست ولی چهره او بشاش است. اگر خانم خانه این گونه باشد چهره او پیام آور شادی و شادمانی است امکان مسرت همسر و فرزندان را فراهم می‌سازد. 

2- اخلاق نیکوی زن در شاد کردن محیط خانه؛ پیامبر خدا( صل الله علیه و سلم) می‌فرماید: هرکس ایمانش بهتر است اخلاقش نیکوتر است شادکامی در سایه خوش خلقی حاصل شده و خوش خلقی جذاب است همسر را به سوی خود و خانواده سوق می‌دهد. 

3- یکی دیگر از شاد کردن محیط خانواده تهیه وسایل مورد علاقه برای اعضای خانواده است که زنان می‌توانند به خوبی این را مدیریت کنند، پی بردن به علایق اعضای خانواده و پرسش از هرکدام از اعضای خانواده وسایل بسیار ضروری را با تقدیم هدیه مورد علاقه هریک از آنان می‌تواند طراوت و شادابی را به چهره آورده و از این طریق خود نیز شاد گردد. 

4- شیوه دیگر ایجاد نشاط، بیان لطیف است البته توجه به این نکته ضروری است که در اظهار شوخی و مزاح باید به گونه‌ای رفتار نمود که محیط خانه مناسب و به جا بوده و گزند و آزاردهنده نباشد. 

5- یکی دیگر از فعالیت‌های زنان در مدیریت شاد کردن خانواده این است که پرهیز کردن خود و همسر و فرزندان از صفات و رفتارهای منفی گرایی، وابستگی افراطی، کناره گیری علاقه یک طرفه، فقدان حساسیت، بی‌تفاوتی عاطفی، سلطه جویی، قدرت طلبی، توهین، دروغ و انتقاد افراطی است چرا که در این صورت فضای خانواده سرد و غمگین شده و دیگر فرصتی برای شاد کردن بوجود نمی‌آید. 

وظیفه زن مدیریت اموال همسرش در داخل خانواده است زن در جایگاه مدیر خانه و در مقام مشاور پدر با تدبیر صحیح و به موقع خویش می‌تواند نقش بسزایی در برنامه ریزی و تدبیر جهت اولویت بندی نیازهای خانواده و صرف درآمدها در بهترین مصارف ایفا نماید و از این طریق آرامش و رشد مادی و معنوی را برای خانواده خود به ارمغان آورد. 

در واقع الگوی اسلامی از یک سو به مرد که نان آور خانواده است دائماً توصیه به گشاده دستی و کسب رفاه برای اعضای خانواده شده است و از سوی دیگر به سایر اعضای خانواده به ویژه زن توصیه می‌نماید که تعادل و میانه روی در مصرف را رویه خویش سازد و از زیاده خواهی در امور غیر ضروری و چشم و هم چشمی و تجمل گرایی بپرهیزند و با پدر خانواده همکاری کنند. 

آثار و تبعات تجمل گرایی مدیران خانه

1- دور شدن زنان از نقش والای مادری و همسری

2- اخلال در مدیریت خانواده

3- از دست  دادن آرامش خانواده و از هم پاشیدگی خانواده

4- عدم تربیت صحیح فرزندان

نقش زنان و مادران در کاهش تجمل گرایی و مدیریت صحیح اقتصاد خانواده در خصوص این موضوع می‌بایست گفت مهم ترین نقش بر عهده زنان و مادران جامعه است بنابراین بنای زندگی را بر اقتصاد و اعتدال پایه ریزی می‌نماید و ضمن الگو دهی مناسب به فرزندان در قناعت ورزی از همسرش بیش از توان مالی اش توقع نداشته باشد. 

جهت صحیح اقتصاد خانواده زنان می‌توانند کمک شایانی به خانواده بکنند از جمله:

1- در امور تمامی اعضای خانواده و خصوصاً پدر و مادر با هم صداقت داشته و در تصمیم گیری ها مشارکت کنند. 

2- واقع بینی و هماهنگی میان دخل و خرج خانه

3- شرکت در جلسات اخلاقی

4- حقوق و درآمد براساس اولویت بندی نیازها خرج شوند

5- برنامه ریزی مناسب اقتصادی

6- تربیت صحیح فرزندان و آشنا نمودن آنها با مدیریت صحیح اقتصاد خانواده

7- آموزش فرزندان به گونه‌ای که بیاموزند تفاوت‌های مادی ملاک ارزش گذاری انسانها نیستند. 

در نتیجه می‌توان گفت در شرایط سخت اقتصادی رفتار مادر خانواده است که در نقش مادر و همسر می‌تواند برای سایرین الگو سازی کند و آرامش و راحتی را برای خانواده به ارمغان بیاورد در نظام هستی اسلام تنها تمکن مالی و اقتصادی نیست که آرامش را برای خانواده فراهم می‌سازد بلکه خصایص نیکی مانند: قناعت و ایثار بسیار توصیه شده است. 

1- عدم ارج گذاری مناسب اعضای خانواده: به عنوان مثال در بعضی از خانواده ها دیده می‌شود که پدر خانواده بدون فکر در نتیجه عملکردش در مقابل کودکان یا دیگر اعضای خانواده رفتارهای ناشایست که شخصیت خانم خانه را زیر سوال می‌برد را مرتکب می‌شود و دیگر اعضای خانواده به مدیر خانه بی‌احترامی می‌کنند. 

2- نداشتن فرصت: این امر اغلب به دلیل نداشتن مشاور آگاه در خانواده است چرا که یک حامی می‌تواند مانند یک پشتیبان و یا معلم همواره در کنار زن مدیر خانواده باشد اما زمانی که هیچ کدام از اعضای خانواده در انجام بهتر امور با او همکاری نداشته باشد بلکه همواره نقاط ضعف مدیر خانواده را یادآوری نماید زن اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد و هیچ نقشی را به عهده نمی‌گیرد. 

3- کم سوادی یا بی‌سوادی زن خانواده: باعث می‌شود که او توانایی درک بسیاری از نیازهای فرهنگی، اجتماعی, عاطفی و مذهبی اعضای خانواده را نداشته و در پی تأمین آنها نباشد. 

4- مداخلات اطرافیان: دخالت‌های زنان نزدیک باعث می‌شود زن نقش خوبی را مدیریت نکند از جمله عیب جویی و بهانه گیری بر مدیر خانه از جانب زنان اقارب ، زدن لقب‌های زننده با زن مدیر و نداشتن حامی در خانواده

1- آموزش: مطالعه کردن زنان برای مدیریت خوب در خانواده هم چنین مهارت‌های لازم یعنی خودباوری یا پایداری در مقابل سختی‌ها، داشتن اهداف بلند، تفکر روشنگرانه، ایمان و اخلاص و محبت و صداقت در کار می‌باشد.

2- حمایت خانواده: در این مورد مردان می‌توانند زن را از هر جهت حمات کنند

4- اطلاع رسانی: زنان می‌توانند از طریق رسانه‌ها اطلاع رسانی کنند با شرکت در سمینارهای مدیریت خانوده و مطالعه و کسب آگاهی کنند.

5- افزایش اعتماد به نفس در زنان

6- حمایت دولت: اگر دولت از مدیران زن شایسته حمایت نماید و تلاش کند با توجه به قوانین دولتی جایگاه شایسته را در خانواده با آنها تفویض نماید زنان نیز با استفاده از نیرو و استعدادهای خود، می‌توانند نقش بسیار مهمی در توسعه و کمال اعضای خانواده و سازندگی جامعه داشته باشند. به عنوان مثال اگر نهاد قانون گذار از یک سو مشکلات زنان مدیر خانواده را شناسایی کند و از سوی دیگر میزان تاثیرگذاری خدمات آنان را در خانواده و جامعه مدنظر داشته باشد از قبیل مزایای بازنشستگی، تأمین اجتماعی و بیمه تأمین آتیه برخوردار شوند. 

ویژگی‌های زن به عنوان مدیر خوب در خانواده

1- مهارت انسانی: مهارت انسانی یعنی داشتن توانایی و قدرت تشخیص در زمینه ایجاد تفاهم و همکاری و انجام کارها بوسیله دیگران و فعالیت مؤثر به عنوان عضو گروه

2- مهارت هدایت گری: یکی از ویژگی‌های زن مدیر خوب این است که برای اهداف درازمدت و یا اهداف کوتاه مدت خانواده برنامه منسجم و کامل با در نظر گرفتن امکانات موقعیت و اعضای خانواده و نتیجه تلاش‌های آنان ارائه نماید. 

3- مهارت ارتباطی: رمز ارتباط برقرار کردن با اعضای خانواده را دریافته باشد و تلاش کند فاصله ها و حجاب ها که بین او و دیگر اعضای خانواده بوجود آمده را از بین ببرد و در کشف نیازهای مادی – معنوی و عاطفی اعضای خانواده اش باشد و با همکاری اعضای خانواده رفاه و آسایش و محیطی مناسب زندگی برای خانواده فراهم نماید. 

4- فصاحت بیان: همان نیکو سخن گفتن می‌باشد. سخن وسیله‌ای است که مدیر خانواده را با افراد مرتبط می‌کند

5- مهارت کنترل زمان: یکی از ویژگی‌های مدیر این است که توانایی کنترل زمان را برای انجام وظایف و کارهایش داشته باشد

6- مهارت برنامه ریزی اقتصادی: درآمد خانواده را طبق برنامه ریزی مناسب برای همه احتیاجات خانواده در نظر گرفته و تقسیم بندی می‌کند. 

منابع

1- یوسفیان، نعمت الله، مدیریت زن در خانواده

2- مجموعه مقالات و همایش زنان، سایت موسسه فرهنگی بشارت، مدیریت زن در خانواده

3- زنان و مدیریت اقتصاد خانواده

4- 7 راز مدیریت در اداره اقتصاد خانواده، بررسی مشکلات زنان سرپرست خانواده

5- محمودی، امیر ملک، راهنمای خانواده